MƏMMƏD ARAZIN QƏMLƏ KÖKLƏNMİŞ
ARAZ DASTANI
Araz ikiyə bölünmüş Azərbaycanın ayrılıq səddi kimi şairlərimizin, aşıqlarımızın hər zaman qınadığı, qarğıdığı, umduğu, küsdüyü bir çaydır. Araz yalnız Azərbaycanımızın yaralı torpaqlarından axmır. Araz çayı özü kimi vüqarlı, əyilməz şairimiz Məmməd Arazın vətən sevgisi dolu qəlbindən axır:
Bəxtimə bir yazı qurumu dəydi,
Taxtıma iki əl qırımı dəydi,
Gözümə bir Araz şırımı dəydi,
Yüz Araz töküldü gözümdən mənim.
Şair Araza adi gözlə, adi çay kimi baxmır, onu duyur, onunla yaşayır, onunla axır, coşub-daşır, sərt qayalara çırpılır, amma təslim olmur, hər iki sahilin dərdini çəkir; Beləcə, Arazlaşır Məmməd Araz...
Arazı günahlandıran, ittiham edən şairlərin heç biri Məmməd Araz qədər onu sevə bilmir. Bunun üçün ürəkdə yanğı gərəkdir, elə yanğı ki, heç Araz da söndürə bilməsin: həmişəyaşar yanğı:
Sudan çıxan balıq tək,
Ölərəm mən Arazsız.
Tayı itmiş ceyran tək,
Mələrəm mən Arazsız.
O, mənim mürəkkəbim,
Mən onun qələmiyəm.
O, mənim telli sazım,
Mən onun “Dilqəm”iyəm.
“Su – içmək üçündür, çay keçmək üçün” – deyən şair hələ təzəcə Arazdan yazmağa başlayanda, bir vaxt Arazın körpülənəcəyinə nikbinliklə inanırdı. Araz üstə qoşa çinarın – igid çinarın, gəlin çinarın qovuşacağına inam bəsləyirdi. Şair həmişə Arazla dərdləşmiş, özü də daim bir Araz yükü çəkmişdir.
Arazın hər ləpəsində, hər pıçıltısında min kədər duyur şair! Araz üstə su elektrik stansiyası tikiləndə sevinən, işıqları görüşəcək iki sahili salamlayan, uğurlar diləyən şair təəssüf edir ki, işıq verən, nur saçan Araz həsrətli ürəkləri sərin suları ilə soyuda bilmir. Polad çəpərlər, dəmir tikanlar Arazı keçilməz edir. Şair Arazı yırğalanan dəvəyə bənzədərək deyir:
Aclığın var, boynunu bir çölə döndər, Dəmir tikan qırpmaq öyrən, dəmir tikan.
Məmməd Arazın “Araz axır” poeması Azərbaycan ədəbiyyatında bu mövzuda yazılmış ən yaxşı əsərlərdən biridir. Burada Arazın fonunda şairi düşündürən milli-tarixi və bəşəri problemlər bədii cəhətdən ümumiləşdirilmişdir.
2001