1

Gördüm Lvov şəhərində
            o qəbri mən,
Ukraynanın uzaq, uzaq bir yerində
            o qəbri mən
qucaqladım.
Nə sevindim, nə ağladım:
Dondum bir az.
Sağlığıyla məzarlığı
Görüşən heç olar, olmaz –
            düşünmədim.
Yox, bu mənəm, mənəm -  dedim.
Elə bil ki,
            bir cazibə qüvvəsindən
            qaçammadım,
Yoxluğuma yaxınlaşdım
            addım-addım.
Dünənimin qəhrəmanlıq muzeyinə
            addım  atdımg
Bura  əsl
Məzarıstan adlı şəhər.
Burda sükut nəqliyyatdır.
Sürücüsü –dilsiz qəbir abidələr
Öz yerində hərəkətdə,
Öz yerində səyahətdə.
Bura- bütün evlərinin
Odu itmiş
            daş  şəhərcik.
Sakinləri tarixlərə
Qonaq getmiş
    daş  şəhərcik.
Bu şəhərdə sakinlərin
        söhbətləri
        daş dilində.
Sevgiləri, nifrətləri
    daş dilində.
Daş dilinin elə ağır
    havası var,
Daş dilinin hələ susmaz
    davası var,
Sanki burda
Hər məzar bir söz kürsüsü;
Hər başdaşı bir tribun!
Daş dilinin nidaları
Tufan olur burum-burum,
Bizə deyir: ayıq durun,
    sayıq durun!
Bura Lvov şəhərinin
    uca yeri,
Üstü hamar, yaşıl təpə,
O, günəşi ilkin görər.
Günəş onu ilkin öpər.
Günəş öpər, onlar duymaz;
Onlar üçün nə qış, nə yaz!
Çiçək fəsli, xəzan fəsli!..
Onlar üçün yaşar ancaq
    məzar fəsli.
Günəşləri, baharları,
Mövsümləri qəhr olunub,
Gözlərində dəfn olunub.
Bəli, «Xolm Slavı»dır
    qəbristanın əsl adı.
Çox çalışdım,
Öz dilimdə tərcüməsi alınmadı.
Eh, bir də ki, nə fərqi var,
Tərcüməsiz anlaşılır
Nədir ölüm,
Nədir məzar.
Əbədilik dost eləyib
ölüm burda neçə adı.
Burda məzar qonşusudur
Neçə xalqın mərd övladı.
Neçə vüsal təbəssümü –
Donub,
    məzar qonşusudur.
Neçə nişan mərasimi –
Sönüb,
Məzar qonşusudur.
Şöhrətindən xəbər yox,
Neçə şöhrət yaxınları.
Nakamlığın, ölməzliyin,
Yer üzünə
    övladları gəlməzliyin,
Anaları  gülməzliyin
Əbədiyyət yaxınları.
Bir-birindən əhval tutub,
Məclis qurub şad olmağın
Əbədiyyət uzaqları.
Dolaşıram qəbristanı.
Ukraynalı, rus, azərbaycanlı,
        gürcü, özbəkg
Min illərlə belə yaxın,
Belə uzaq
    qonşuluqda
    ömr edəcək.
Dolaşıram qəbristanı.
Duruxuram birdən-birə:
Bu ki, mənəm! –
İbrahimov familiyalı
Bir nakamın önündəyəm.
«İbrahimov»- Bircə bu söz
Yazılıbdır başdaşında.
Nə yaxşı ki,
    bu daşların yaddaşında
Bu söz qalıb, bu söz durur!
Adı nədir, kim oğludur?
Təvəllüdü,
Doğulduğu kənd, ya şəhər?
    yoxdu bunlar.
Neyləyəsən, yoxdu bunlar,
Bu varlığın
    əbədi  bir yoxluğu var.

2

Ey balladam, dindir onu,
    qəbir dinər.
Ey balladam, dilsiz yatmaz
    qəbirdə nər.
Alışar o,
    danışar o,
    od dilində.
Göyərər o,
    söz deyər o,
    ot dilində.
Ey balladam!
    bir nəğmə de;
    həzin-həzin
Kəndimizin çaylarının,
    quşlarının səsi gəlsin.
Bir nəğmə de:
    bu nəğmədə
Ağ hörüklü bulaqlardan
    bir içim su,
Bir az qartal qıyıltısı,
Bir azacıq qar qoxusu,
Bir ananın dodağından-
    yanmış  ağı,
Bir gəlinin gözlərindən -
    bir sarımtıl həsrət dağı,
Bir ərgənin duruşundan
Toy eşqini, nidasını
    gətir, gətir!
Bir məktəbin arxivindən
Qırx ikidə itən dərslik
    sədasını
    gətir, gətir!
Bizim kənddən
    doxsan igid qayıtmadı.
Doxsan ana yola  baxdı,
    doxsan ümid qayıtmadı.
Doxsan cığırda ot bitdi,
Neçə doxsan oraq-çəkic,
Dəryaz itdi, qələm itdi.
Anamız Yer kürəsinə
Hər insan bir peykdi məncə;
Doxsan peyk yüz səksən dərəcə;
Məhvərindən dönüb getdi.
Doxsan işıq sönüb getdi.
Bizim kənddən
    doxsan igid qayıtmadı.
Kəndimizi sevindirrəm
    tapanda bir itmiş adı.
İndi ona ad qoyacaq atam mənim,
Kişnəyəcək qaşqa, kəhər atım mənim,
Xallı toplan ayağına dolaşacaq,
Kənd qızları təzə xəbər
        danışacaq.
Bulaqların sənəkləri çoxalacaq.
Gözəlləri, qəşəngləri çoxalacaq.
Xoş xəbərlər
Çevriləcək tərs üzünə
    sonra  birdən.
Bəd xəbərlər dinlənəcək neçə yerdən;
Xoş xəbərə inanmayın!
O, adını axtarırdı,
Ad alıban gedəcəkdir.
Od alıban gedəcəkdir.
O, bir getmiş zamandı ki,
Getmiş zaman qayıdarmı?
O, bir itmiş zamandı ki,
İtmiş zaman qayıdarmı?
Qayıdar o – məkanı var,
Zamanı yox otağına,
Odunu var,
    tüstüsü yox ocağına.

3
- Mən ki sənəm, mən ki, sənəm,
            tanımadın?
Dəfn olunmuş bir hissənəm,
            tanımadın?
Aclıq  döyən,
    şaxta kəsən,
    illərinəm!
Atalılar təkəbbürü
    döyüb əzən
    illərinəm!
Diri-diri
Dəfn olunmaq
    təhlükəli
    illərinəm!
Ana yurdu, ana dili
Tapdalanıb,
    qəhr olunmaq  təhlükəli
    illərinəm!
Tarixiylə, əcdadıyla
Əbədilik
    məhv olunmaq təhlükəli
    illərinəm!
Səndən qopub
    sənin üçün çarpışanam!
Qollarını itirəndə,
    dişləriylə tüfəngindən
    yapışanam.
Hər dağılan bina ilə yaralanıb,
Hər quruyan ağac ilə quruyanam.
Şevçenkonu Sabir kimi,
Dnepri Araz kimi qoruyanam.
And içmişdim:
    hər  atəşin
    olub ilkin qoru, yanam!
Vətənimin sərhəd xətti    
    sinəmdəydi -
    ölənəcən
quruyub bir sərhəd daşı olanacan.
Vətənimin dağlarından
    qopan sivri çarpanaqdım,
nifrətimi düşmənin son
    yuvasına çırpacaqdım.
Dava vaxtı yüksək arzu:
    öldürməkdir,
Ali arzu: qalibiyyət!
Hər qorxunun, səksəkənin
    ilk cərrahı –
    qalib niyyət
Yarı yolda qoydu məni.
Dedi bəlkə bu ölümlə iki qarış
İrəliyə aparacaqsan vətəni.
Bəzən elə
Bir əsgərin ölümüylə
Bir əsgərin boyu qədər
İrəliyə atdıq qədəm.
Bu ölümlə irəlidə
Neçə yağı öldürmüşəm.
Geridəsə neçə arzu,
Neçə istək
Neçə qayğı öldürmüşəm.
Son mənzilə yetişmədi
    son diləyimg
Vətən üçün indi nəyəm,
İndi nəyəm?
Nəyəm? – bir baş qutu dolu
Qara torpaq.
Nə yaxşı ki,
Səsim səndə
         yaşayacaq,
                 nə yaxşı ki,
                       izim səndə yaşayacaq.

Hər ölən hər yaşayandan
Nəyi isə alıb gedir,
Özüylə bir
Əbədilik dəfn eləyir.
Hər yaşayan hər öləndən
Nəyi isə qapıb alır.
Məncə
             Yoxdur
                      yer üzündə
                      mütləq ölən,
Haradasa gizli-gizli
Ömürlərə səpələnən
    ömür qalır.

4

- Səsin nədir, arzun mənəm,
    Özün mənəm.
Mən dəfn olan dünənimdən
    üzülmərəm.
İstəyirsən yerimizi dəyişək bir!
Famildaşım İbrahimov, ayağa dur,
    dil aç görək!
Şərəf ilə ölməkdən çox,
    çox çətindir
Şərəf ilə ömr eləmək.
Məhəbbət də
    bir dövlətdir.
Onun da öz sərhəd xətti,
Onun da öz davası var,
    düşməni var.
Onun vaxtsız vurulanı,
    onun əsir düşəni var.
Məhəbbətin faşist idə  
    xəyanətdir,
Evlər  yıxar
    onun qəflət
    hücumları.
Bir il olur, beş il olur –
    dava nədir?!
Tükənməzdir xəyanətin davaları,
Tikilməzdir xəyanətin üçrumları.
Etibar da, sədaqət də bir ordudur.
Hünər – onu bir əsgəri intizamla
    qorumaqdır.
    Bax bu nizam,
    Bu intizam –
Lazım gəlsə generaltək əmr verib,
Lazım gəlsə qurumaqdır.
Görürsənmi, mən də sənəm!
Yer üzündə yaşayıram.
Arzu istək qatarımda
Gah məhəbbət,
Gah sədaqət,
Gah da nifrət
    daşıyıram.
Sənin qalib niyyətinəm,
    yaşayıram.
      Yaşamağa
    nə var, qardaş,
Hünər  odur yaşadasan!
Neçə düşmən hücumundan
Bir taleyə yönəldilmiş badalaqlar
    təkanını yumşaldasan.
Hansı qəlbin gözünəsə
Bir azacıq nur atasan.
Hansı fikrin gözünüsə
Arıtlayıb duruldasan.
Düşünəsən gərək bunu;
Kimsə sual cümləsidir,
Sənsə nida cümləsisən –
«Niyə»lərin, «nədən»lərin
«Çünki»sini, «görə»sini bilməlisən.
Bəzən olur:
Öz əbədi xoş anının,
Xoş gününün dalısınca
Əbədilik daş atırsan.
Kimi isə qoruyursan,
Kimi isə yaşadırsan,
Yaşamağın qanunu da bəlkə budur:
Hər dəfn olan özü deyil,
Başqası tək dəfn olunur.
Kimsə səni yaşadıbdır,
    yaşamısan.
İndi sən də başqasının
Taleyini yaşayırsan,
    yaşadırsan.
Yaşayıram, dedim sənə.
Dünən, bilsən,
Neçə yerdən
Yaralandım
Dodağımda döyüş andım,
Düzlər keçdim,
Qəzəbimin qanadında
Dağlar aşdım.
Mən yenidən silahlanıb
Sən olmağa hazırlaşdım.
İndi sənin qəzəbinəm,
    əldə silah,
Hara desə Vətən bizə
Sən-mən ora yollanacaq.
«Yaşayırsan, yaşadırsan»
    dedim ona,
Məzar susdu, dili batdı.
Elə bil ki, ağ mərmərdə
Ara-sıra gözə dəyən
    nazik, qara xətlər
    artdı.

5

Bu nədəndir:
Qara torpaq
    bitirməyir qara çiçək.
Yəqin elə torpaq bilir:
İnsan özü bu çiçəyi bitirəcək.
İnsanlardan insanlara
Bir əbədi töhfə olan
Qara hüzn, qara kədər,
Qara çiçək deyil məgər?
Ağlım deyir:
İnsan ağlı çəkilməyə,
Ölçülməyə çox möhtacdır.
İndi bizə belə cihaz
Ən ümdə bir ehtiyacdır.
Qara fikrin tutumunu
Çəkə bilək ağlımızda.
Fikrimizə gedən nifrət,
    yalan-böhtan,
Qurğu-qisas cığırını
Tapa bilək alnımızda,
Sözün, səsin rəngini biz
Baxışların, dodaqların
Rənglərində görə Bilək.
Görək əsrin havasını;
Hardan əsir,
Necə əsir,
    qara külək.
O küləyin
Ağzı nə vaxt yumulacaq,
Səsi nə vaxt kəsiləcək?
Hansı Üzeyir o notları
Əsrimizin son musiqi
    dərsliyindən
    çıxardacaq.
Hansı Səttar  Bəhlulzadə
O rəngləri qızardacaq, ağardacaq?
Anaların taleyində
Qara günlər o qədər kig
Bundan sonra neçə-neçə
    bəstəkarın
    notlarına,
Neçə-neçə sənətkarın
    fırçasına
    ana dərdi
    bəs edər kig
Ey balladam,
Bir ananı yadına sal,
Bir anlığa tünd qara gey,
Dövrələsin o məzarı
Qara quzey,
Qara güney.
Buludunu çək o yana,
    qara gün, ey!
    Qoşa hörük –
İki qara çay dolansın
    başdaşına.
Bir qaragöz ulduz qonub.
Bir qaraqaş
    ay dolansın
    başdaşına.
Bir qara qız
   açıb qara örpəyini,
Qucaqlasın bu ağ mərmər
    ürəyini.
Bəlkə onun sinəsində
İki qara göz dəfn olub.
Hələ yanan,
    hələ yanan,
Deyən:  hələ, hələ sağdır,
    sağdır anan –
Bir ocaq köz, köz dəfn olubg

6

Qalibliyin məğrurluğu
    nə don geyir
Son  zərbənin
    nəşəsinə bürünəndə?!
Qəlbim deyir, fikrim deyir,
Deyim mən də:
Qırmızıda çimib çıxan
    dümağ, dümağ!
Bəs o yumaq
    məğlubluğun
    suçu necə?
Bəli o da
    öləzimiş torf boyalı,
    görkəm alır!
Bəs bu görüş məqamında
Davasını qurtarmamış
Nifrət, qəzəb
Nə geyimdə, olur, əcəb?!
İstəyirəm ulu Günəş
Bütün rənglər birliyinə
Yenidən bir qələm qata.
Bütün rənglər birliyində
    seçilən bir rəng yarada.
Rəngli buludlar biçilə,
rəngli naxışlar əkilə,
rəngli pərdələr çəkil
Ekiz-ekiz ölüm doğan
Ölkələrin
    üfüqünə,
      səmasına,
Sədaqətlər, Etibarlar
    arasına
Soxulan  xəyanətə,
    yıxılan ədavətə
O rəngli  paltar biçilə,
    hamı görə, seçə bilə.
Bütün silah yasliləri,
Bütün raket bağçaları
Boyadılsın bu rəng ilə.
Hələ nifrət «bayrağı» da
Yaradılsın bu rəng ilə.
Davalara ilk hazırlar
Bu bayraqla «təltif»lənsin.
Nifrət donlu qabaqcıllar
Nifrət dolu şüarlarla
    «tərif»lənsin.
Nifrət, qəzəb!
    Bu gördüyüm
    qəbirlərin
İntiqamı bu dondadır,
   ittihamı
    bu dondadır.

7

Ey balladam,
   mavi geyin bir anlığa,
Sən bir  mavi işıq apar
    o qranit qaranlığa.
Ağ lələkli, mavi qumru
Üçsün yaşıl kol üstündən.
Yaşıl, mavi uşaqlığı
Əl eləsin yol üstündən.
Mavi ləpə bağışlasın
Göygöl ona, Xəzər ona.
Onu burda ağlayıbdır,
Yarasını bağlayıbdır,
Əbədi də keşik çəkir
İndi mavi gözlər ona.
Mavi gözə baxa-baxa
Bir parça od keçib gedib,
Mavi gözlər dünyasından
İki qara göz karvanı
    köçüb gedib.
Şevçenkonun «Vəsiyyət»i yada düşüb,
O son anda bəlkə
    qeyri-ixtiyari
Göz  yaşına çatıb yalnız
Son görüşün, son vidanın
    iqtidarı.
Var olun ki, ukraynalı
    dostlarım, siz
Bu gün  məni öz qəbrimin
    görüşünə gətirdiniz.
Sevindim ki, Vətənimin
Ukraynası
    düşmənlərlə vuruşanda,
Mən də onun oğlu kimi
Bu torpaqda vuruşmuşam.
Mən bir ovuc Azərbaycan
    torpağıtək
Ukrayna torpağına
    qarışmışam.
Məzarımdan nar ağacı
    bir də söyüd
    bitsə, ancaq
Meyvələri salxım-salxım,
Şar-şar yanan
    od olacaq.

8

Ey balladam , qırmızı gey,
    qan-qırmızı!
Bir qırmızı bayraq olub,
    yan qırmızı!
Yaralanmış bir pələngin
    Baxışlarından qırmızı!
Qırmızı gey, qan-qırmızı!
Bu oğullar
Həyatının son anını
Ot üstünə, qar üstünə
    həkk eləmiş
    bu rəng ilə.
Çox torpağın çox yerində
Qırmızılıq qalır hələ.
Solub gedən bənizlərə
    qırmızı tül çəkilmişdi,
    hara getdi?
Biz qırmızı cığırlarla
Addımladıq Berlinəcən.
O qırmızı atəşlərlə,
O qırmızı tüfənglərlə,
O qırmızı fişənglərlə
Biz Berlinə
Təzə həyat aparmışıq.
Qara üzlü bir dünyadan
Ağ üzlü bir Almaniya qoparmışıq.

Ey balladam,
      bəlkə  onlar çıxıb yaddan?
Bu gün Hitler göbələyi
    baş qaldırır torpaq altdan.
Bu gün onun yuxusunu
    sayıqlayan  generallar
Ayağına  yenə Hitler nalı nallar.
Avropanı bu qədəmlə
Gəzmək istər yenə onlar.
Ey balladam, qırmızı gey,
    qırmızı qan –
    axsın onun məzarına
        hər misradan.
Bilsin onun axan qanı
Nə bitirib,
    bu  torpaqda
Nəyə dönüb, nələr  olub.
Hansı düzdə çay nəğməsi,
Hansı çayda bəndlər olub,
Yurdumuza səpələnən
Nəsil-nəsil
Gülüş olub,
Həsrətlilər saçlarında
    gümüş  olub.
Öz canını həsr etdiyin
    Lvova bax!
Ukraynanın qərb Kiyevi,
Təkcə qərib qonağı yox,
Hətta qərib quşu sevir,
O quşlar da yaralanıb
    Bu torpaqda,
Balasını itiribdir.
Tank şumlayan həyətlərin
    Kərdisində
Öz yemini,
Külə dönmüş pərdəsində
Yuvasını itiribdir.
Ey balladam,
    Sən bir vida marşına dön.
Uyut onu- o əsgəri,
Aram-aram başına dön.
Bir də qara kirpiyini,
Gözünü sıx dərin-dərin.
Anamın buz məzarından
Bilirəm ki, neçə dəfə
Torpaq alıb kirpiklərin.
Damız, damız qəbrinə sən,
O torpağın tozunun
    bir  zərrəsini,
yenə torpaq isindirər
Onun torpaq sinəsini.
Qoy o qəbrin başdaşında
Azərbaycan gülü bitsin,
Qoy o qəbrin başdaşında
Azərbaycan dili bitsin.