Nə qədər danısırıq, harada və necə danısırıq... hesabı yoxdur. Heç vaxt olmayacaq da. Cunki o qədər danışırıq ki, deyənin dili yorulur, esidənin qulaqları. Əsl bəla ondadır ki, dan?smaq xatirinə danış nə dan?sd?g?n? bilmir, esid?n is? n? esitdiyini anlam?r. Ancaq el?-bel? esidir, qulag?n?n “qapag?n?” goturub dinl?yir v? sonra da qulag?n?n “qapag?n?” baglay?b ozunun yaratd?g? “lal-kar” dunyas?nda murgul?yir. Gozl?ri dovsan gozl?ri kimi ac?q olur. M?qam g?ldikd? top gull?si kimi yenid?n qopub gozd?n itir. Boynunun dal?nda da ustunu tuk ortmus gozl?ri movcuddur. Kimin v? n?yin onu qovdugunu yaxs? gorur. Bu oyunun ciddi deyil, zarafat oldugunu v?hsi heyvana xas h?ssasl?qla duyar-duymaz comb?lib oturur v? kul?kl?rin haradan ?sdiyini t?yin el?m?y? cal?s?r. Bu q?bil dostlara inanmaq olmaz, bu q?bil dusm?nl? d? ayr?lıqda vurusmaga d?ym?z. Birincil?r qorxaqd?rlar, ikincil?r hiyl?g?rdirl?r. Qorxaqla hiyl?g?r eyni cur birl?sir. Hec birl?sm? “konfrans?” kecirm?d?n, kim?, n?y? qulluq etm?k m?ramlar?n? bildirm?d?n...
Bu ikiliyin birliyin? qars? atustu birlik yaramaz. Birlik qars?l?ql? horm?t, qars?l?ql? guz?st, m?sl?k v? ?qid?  umumiliyidir. Birlik, h?r seyd?n ?vv?l, t?r?fl?rin bir-birin? qars? add?m?d?r. Boyuk odur ki, hesab aparm?r – kim birinci, kim ikinci... h?mis? xalq boyukdur. Hans? v?zif? sahibi olursansa ol, xalqa ovladl?q el?m?lis?n. Coban ata ilə “akademik ogul” aras?nda s?viyy?ni q?tiyy?n olcm?k olmaz, t?r?ziy? qoymaq olmaz. Xalqla m?rk?zin bagl?l?g? munt?z?m dialoqa ?saslanmal?d?r. Xalq?n boyukluyu ondad?r ki, ona qars? bir add?m atd?n, o s?n? bes add?m, on add?m, yuz add?m atacaq. Bizim qurulusun yetmisd?n art?q yas? var. Kommunist Partiyas?n?n yas? ondan xeyli art?qd?r. Bu q?d?r f?aliyy?t dovrund? onlar?n el? s?hvl?ri olub ki, indi askarl?q meyar? il? yanassaq, dem?k olar ki, bu s?hvl?ri hec usaq da el?m?z. Biz Xalq C?bh?sin? munasib?td? tez hokm verdik v? verm?kd?yik. Ax? onun yas? ikidir. Pedaqoqlar?n t?birinc?, usag?n t?lim-t?rbiy?sind? uc ?sas meyar n?z?r? al?nm?sd?r: anlaq s?viyy?si, yas xususiyy?ti v? saglaml?g?. B?s bel? is? onlar?n “sagdan, soldan, ondən v? arxadan” t?ntik v?ziyy?td? doyulm?sin?, ozunu duz?ltm?y? cag?rark?n budrəm?sin? s?rait yaratmaq n? d?r?c?d? obyektivdir? M?n Xalq C?bh?sinin h?yat v? f?aliyy?tind? dolay? yolla –yazd?qlarımla istirak etmis?m: m?ktublar?mla b?z?n d? onlar? alq?slam?sam v? ya qusurlar?na diqq?t yon?ltm?y? cal?sm?sam. N?z?r? almaq laz?md?r ki, bu “c?bh?ni” t?skil ed?n coxluq ?sas?n, el? bir huquqi bilikl?ri, “diplomatik t?crub?si” olmayan cavanlar idi. Bunlar “?l?nib” secilm?li, v?t?ndasl?q qeyr?ti dediyimiz  keyfiyy?t? yiy?l?nm?li idil?r. Bel? c?x?r ki, bu cavanlar h?l? oz movqel?rini tapmay?bsa, h?r cur c?zaya layiq olmal?, oldur?nl?r haql?, ol?nl?r is? haqs?z imisl?r. Bu gunl?rd? m?rk?zi m?tbuat s?hif?l?rind? birinci rubun planlar?n?n yerin? yetirilm?sin? dair statistika m?lumatlar?n? oxudum. V?ziyy?t el? t?hlil olunur, el? t?qdim olunur ki, az qala olk?nin iqtisadi t?n?zzulund? ?sas gunahkar bizik. Bel? t?qdimatlardan ciddi n?tic? c?xarmal?y?q.
D?f?l?rl? deyilmis h?qiq?ti bir d? t?krar edir?m ki, biz respublika hokum?tinin platformas?na, onun respublikan?n iqtisadiyyat?n? bohrandan c?xara bil?c?k planlar?na kom?k etm?li, s?lahiyy?tini qorumaqda oz birliyimizi numayis etdirm?liyik.
Birlik... minin bir olmag?, h?qiqi m?nada, birin min olmas? dem?kdir. Boyuk Tolstoyun bel? bir k?lam? var: ?g?r naqis adamlar (o, parocn?e lyudi - deyir ) birl?sirl?rs? v? bu birlik mu?yy?n quvv? t?skil edirs?, onda yaxs? adamlar?n bir yolu var – onlar kimi olmaq.
T??ssuf ki, biz cox zaman t?hrikcil?ri, das at?b bas?n? tutan, qara-q?sq?r?q salanlar? d?rhal oz icimizd? axtar?r?q; t?hlil aparmadan, gunahkar?n gunahkarl?q d?r?cəsini mu?yy?n el?m?d?n, s?b?bl? n?tic? aras?ndak? m?saf?ni olcm?d?n. Mən yurdumuzun keşiyini çəkə bilən bütün oğul və qızlarımızı əyilməz, qırılmaz birliyə ona görə çağırıram ki, bizim silahımız yoxdur – silahlanma məqsədimiz də yoxdur. Silahlanmaq olar düşmənə qarşı, yadelli işğalçıya qarşıg  Bir çayın sahilində, bir dağın ətəyində, bir yağışın, bir küləyin döydüyü ərazidə yaşayan qonşuya qarşıg silah işlətməyi başa düşə bilmirəm. Söz olan yerdə bütün qeyri qüvvələr hüququnu itirir.
Bu birliyə çağırış indilikdə bir məkan daxilində kimə və nəyə lazımdır? Özüm öz sualıma cavab verirəm: hazırda mənə çox yaxın olan konkret bir ərazidə insan hüququ tapdalanır. Uşağa güllə atılırsa, qadın təhqir olunursa, qoca hörmətdən düşürsə bu ədalətsizliyə qarşı xeyirxah insanların birliyi lazımdır. Mən irqindən, milliyyətindən asılı  olmayaraq Allahın yaratdığı bəndənin keşiyində durmağa hazıram. Çağırış, haray həmişə köməyə möhtaclıqdan doğur. Bu birlik ona görə lazımdır ki, burada min illərlə məskunlaşıb yaşayan konkret torpağı, Vətən deyilən ərazini özünə yurd-yuva eləmiş, başını aşağı salıb toxum səpən,  yer belləyən, əkib-biçən adamların taleyi məsələsi var.
Son 5-6 ildə bizim ən böyük qazancımız aşkarlıqdır. Aşkarlıq mühitində özüm üçün ayırd etmək istəyirəm: bu necə olur – buna təhrikçilik deyən, qeyri-münasib hərəkətli deyən, qəbahətli (bu fəaliyyətin tərkibində cinayət ünsürü varsa, onu deyək) deyən - bizim ziyalılara tətbiq olunanda o, həbslə nəticələnir. Amma başqa xalqların ziyalısı üçün bundan yüz qat artıq «fəaliyyət» deputat kürsüsünə çox asan yola çevrilir. Elə Rusiyanın özündə onlarla belə faktla üzləşmək mümkündür. Burada haqlı olaraq özümün özümlə üz-üzə oturmağım gəlir: Vətən  sənə oğul desə nə dərding
Vətən mənə oğul deyə bilər, bəlkə deyir də; ancaq mənim haqqım varmı bu hörmətə, bu haqqa? Vətən oğlu, Vətən qızı bütün hüquqları daxilində istədiyi (daha doğrusu, onun ürəyincə olan) bir məkana tutaq ki, Təbrizə, Ərdəbilə gedib-gəlmək istədikdə onun oğul dediyi adam ona qarşı olan lüzumsuz məhdudiyyətləri qıra bilmirsəg onun şərəf yükü daşımağa haqqı varmı? Xeyr, yoxdur. «Bir» sözünə «lik» şəkilçisi ona görə qoşmaq lazımdır ki, g «birlik» (mi?) sözü imtahana çəkilsin. Əgər o varsa onun gücündən (mən birinci növbədə onun ağıl gücünü, siyasi gücünü, diplomatik gücünü nəzərdə tuturam) necə istifadə olunur? Əgər olunmursa, elə yol üstündə ölüm yuxusuna getmiş bir boz-çopur daşdan, qara qayadan yapışmaq daha yaxşıdır.
Əgər birlik üzünü bəşəri demokratiyaya tutursa, öz demokratik iş platformasında, bütün məqamlarda, bütün zamanlarda insan düşüncəsini, insan fikrini buxovlardan azad görmək istəyirsə, əgər heç kimi hədələmirsə, heç kimin hüququna toxunmursa, əksinə, «ədalət uğrunda», «ədalət keşiyində» şüarı ilə çıxış edirsə, həm də hissi fəaliyyəti əqli fəaliyyətinin «nəzarəti altında» hərəkətdədirsə, belə birliyə  min alqış! O, çoxdan yaranmalı idi, yaranmışsa da çoxdan özünü  tapmalı idi, həm də tanıtmalı idi.
Əgər bu deyilənləri bacarmayıbsa və bacarmırsa, belə əfəl birliyə nə yer verilməli, nə də xitabət kürsüsü.

Bu yaxınlarda sanki quru çay dərəsi ilə yuxarıdan aşağı gələn bir eyham qulağıma sızdı. El məsələlər var ki, onlar ortalığa atılan məqamda dondurulmalı, «tirajı» dərhal dayandırılmalıdır. Bu eyham onadır ki, bu yoldaş özümüzü  özümüzə  qarşı qoymaq meylində idi. Dilimizdə çoxdan quruyan, çayıra dönən «haralısan» damarına yenidən  qan axıtmaq «təşəbbüsü»nün «yeni müəllifi» olmaq fikrini çox incə şəkildə  ifadə elədi. Xeyr, «yoldaş təşəbbüskar», bu meyl – baş qatmaq «hünəri» daha vəsiqə ola bilməz. Bunun nə kimi nəticələr verdiyini və verə biləcəyini xalqımız çox yaxşı başa düşür. Ayrı təşəbbüsun varsa, buyur irəli!
Belə bir məşhur məsəl var: Qurd nə bilir qatır bahadır. Məsəlin o biri üzündə başqa qənaətlə qarşılaşırıq; qurd yaxşı bilir ki, qatır bahadır. Məhz bahanı  parçalamasına girəvə axtarır. Qurd diqqəti ancaq belə olmalıdır, belədir də! Başqa misal: Məhəmməd Hümməti  damıda qalmaz. Bir ağıllı məsəli eşidir və deyir: Damıdan çıxınca canı da qalmaz. Ağıllar və ağıllılar olmasa, bəşər bu günə qalardı: Lay-lay, bala, lay-layg
Hamımıza məlum həqiqətdir ki, bizim vəziyyətimiz  ağırdır. Bəlkə çox ağırdır demək də olar. Bizdən heç kim  soruşmur ki, «a qardaş, bəlkə bir ehtiyacınız var, bəlkə bir kömək əli umursunuz». Bunu deyənlər azdır, bəlkə də elə səviyyədə münasibətdən doğur ki, heç olmasa, yaxşıdır. Bizə xoş xəbərlər «quş dimdiyində» gəlir. Bizdən isə «itə daş atmışıq» xəbəri raket qanadında dünyaya yayılır.
Birimiz «Ala dağda», birimiz «Qara dağda» əyləşib, dağımızdan dərəmizə baş hellətməklə məşğuluqsa, yolumuzun-izimizin, bağımızın-bostanımızın nə gündə olacağı hamıya aydındır. Torpağımızın, suyumuzun, havamızın da nə vəziyyətdə olduğunu buraya əlavə eləsək, açığını deməliyik ki, çox dərin yuxudayıq.
Birimiz digərimizi bu yuxudan ayıltmasaq, yuxu bizi aparacaq.
Bədbinlik üçün əsas var, ancaq buna ixtiyarımız yoxdur, yoxdur, Vətən oğulları, qətiyyən yoxdur! Öz taleyinin keşiyində dayanmağı bacaranlar xoşbəxtlərdir.
Başımızın üstündə göy belə deyir, ayağımızın altında yer belə deyir, haqdan yapışan xalqımız belə deyir.

1990