Mənəvi dəyərlərin aşınması bəşərin xislətində mürgüləyən destruktiv amillərin qeyri-adi dərəcədə fəallaşması ilə nəticələnir; əndazə, ölçü-biçi gözləmədən hər kəs daha çox öz haqqını tələb etdikcə haqqın özü daha çox yaddan çıxarılıb unudulur. Yeri-göyü qarsıyan haqsızlıq-allahsızlıq da onda başlayır. Belə bir mühitdə “pozulmuş nisbəti” yerinə qoymaq vəzifəsini daşıya biləcək yüksək əyarlı bir sənətin - poeziyanın təzahürünə ehtiyac duyulur. Bəlkə, elə buna görə də sözün, şerin tarixi od kimi, su kimi köhnədir, qədimdir; çünki insan xəlq edildiyi gündən bəri özü ilə üz-üzə dayanıb və özü ilə əzəli, əbədi savaşdadır. Bu savaşda özünə baş əyməyənlər həyatın hər cür xırdalıqlarından yüksəkdə dayanır, nəfsə, şan-şöhrətə enmir, öz haqqını haqqın özünə qurban verməyi bacarır, elə əsl şair əxlaqını şərtləndirən də bu məqamdır; öz haqqına yox, haqqın özünə tapınmaq...
Azərbaycan şerinin görkəmli nümayəndəsi Məmməd Araz belə sənət fədailərindəndir. Yoxsa, o da başqa “sənətkarlar” kimi  çox şeylərə “nail” ola bilərdi. Ancaq o, heç kimə bənzəmədi. Daha doğrusu, heç kimə bənzəmək istəmədi. Qələmə sarıldığı andan ürəksiz “bircə kəlmə” yazmağı  əqidəsinə, amalına sığışdırmadı. Hətta tutduğu yolda sağlamlığını belə itirməkdən çəkinmədi. Şerimizin canlı şəhidinə çevrildi.
Məmməd Araz şerini xarakterizə edən xüsusiyyətlər çoxsaylıdır. Ən başlıcası isə odur ki, sözün ən dərin laylarına qədər nüfuz edən Məmməd Araz fəhmi oxucunu gendən çağırır. Və bu fitri duyğunun arxasında  “hörümçəkdən aldığımız” dünyanın heç kimə qalmayacağına olan əminlik, belə bir dünyaya baş qoşmağı özünə rəva bilməyən şair alicənablığı dayanır. Məmməd Arazın belə bir beyti var:
            Aldada bilirəm özümü hərdən,
            Özümə xoş gəlir bu qəbahətim.
Ilk, ötəri baxışda sadə və təbii görünür. Amma yox! Şair özünü aldatmaq qəbahətinə birdən-birə gəlib çıxmayıb:
            Yalan eşitmədik, böcəkdən, quşdan,
            Insandır insana yalan danışan.
Bax, faciəmiz onda başlayır. Özünü aldatmaq qəbahəti isə dünyanın bər-bəzəkli, ütülü yalanlarından, ikibaşlı oyunlarından çox-çox kənarda dayanan sənətkarın mələk kimi paklığından xəbər verir.
“Özünü aldatmaq qəbahətini” xoşluqla qəbul edib, lakin özünə və sənətinə heç vaxt xəyanət etməyən şairin 60 yaşı tamam oldu. Bu da belə bir ömürdü; təmənnasız, umacaqsız. Bəli, hər kəs öz ömrünü yaşayır. Hər bir ömrün siqləti də bir-birindən fərqli məyarlarla ölçülür. Bir şeyi isə  yaxşı-yaxşı yadımızda saxlamalıyıq, ömür dedikləri bu zaman kəsiyi nə biz təsəvvür etdiyimiz qədər qısa, nə də biz düşündüyümüz qədər uzundur...