TORPAĞIN ŞAİRİ, XALQIN ŞAİRİ
Qaysın Quliyevin geniş xəritəli poetik aləmindən, onun siqlətli şəxsiyyətindən söz açmaq istədikdə ömür boyu qarlı dağ zirvəsinə mənzil alan bir səyyahı xatırlayırsan. Bilirsən ki, yol uçurumlardan, sıldırımlardan keçir. Fikrin ona qoşulub gedir, gedir, gedir, nəfəs dərir, düşünürsən: əsl poeziyanın yolu bu səyyahın yoludur!
Səyyah zirvəyə qalxır: ulduzlar aləminə hamıdan yaxındır. Günəşlə, işıqla hamıdan tez görüşür; dünyanın hər yerinə baxır, insanların bütün yaxşı-yaman işlərini müşahidə edir. Bu, onun üçün «dünyanı idarəetmə» yüksəkliyidir. Xalqların taleyini düşünən bir sənətkar üçün bundan böyük səadət nə ola bilər?! Dünyanı görə bilirsə, deməli, onun qayğısına şərik olacaq. Bəli, Qaysın Quliyev dünyanın hər yerinə bələd, bütün xalqlara bələdçi şairdir. Bu gününə, sabahına, gələcəyinə bələdçi! Yaşamağa, ölməzliyin dilini öyrədən şairdir.
1917-ci ilin noyabrında, inqilab fırtınasına altı gün qalmış Cekem aulunda dünyaya göz açan şair sonralar bu inqilabın işığında dərs almış, dəmirçi, şair Kazım Meçiyevin həyat və sənət məktəbinə qədəm qoymuşdur. Müəllimi ona dəmir hafizəli olmaq vərdişi aşılamış, qədim Şərq, Avropa və rus ədəbiyyatının qapılarını onun üzünə açmış, həm də ona nəhəng Elbrusa söykənməyi, doğma yuvasının odunu qorumağı tapşırmışdı. Şair cəsur və etibarlı övlad kimi bu nəsihətə ömrü boyu sadiq qalmışdır. Şairin və onun doğma obasının taleyində belə məqamlar da olmuşdu: bu odu ocaq başında qorumaq mümkün deyildi. Onda Qaysın kimi şairlərin qarşısında bir yol qalırdı: özün odla qala bilmirsənsə, odu özünlə apar! Q.Quliyev bu odun alovu ilə Vətən Müharibəsinin ağır döyüşlərinə girib qəhrəmanlıqla vuruşmuş, sözü silahına, silahı sözünə həyan olan şairlər sırasında ölümə yaxa verməmişdir. Sonralar Xulam dərəsinin ocaq daşlarını dağ küləklərinə tapşırıb gedəndə Qaysın balkar xalqının gələcək ümidlərindən əlini üzməmişdi. Çünki Elbrusun görkəmi yenə o görkəm idi.
Qürur əyilməzdisə, o qürurdan bəhrələnən insan hissləri də əyilməz olacaqdır. Çox təbii olaraq şairin neçə şerində biz Elbrusun rəngini, ucalığını görürük.
Qaysın Quliyev rəng və ucalıq, işıq və genişlik, mərdlik və mərhəmət, incəlik və kövrəklik, inam və etibar, sevgi və etiraf şairidir. Bunlar hamısı elə bəşəri mövzu mənbələridir ki, bütün şairlər bundan qidalanır.
Bütün quşlar uçur, amma hərəsi öz qanadı, öz sürəti ilə. Q. Quliyevin poeziya qanadı onu dünyanın hər guşəsinə aparıb. Amma öz sürəti, ən başlıcası, öz nəğməsi ilə!
Onun poeziyasının qüdrəti hər şeydən əvvəl bəşəri humanizmindədir. O, pisliyə, yamanlığa qılınc çalır, yaxşılığı, xeyirxahlığı sənətin yüksək dilində nəğməyə döndərir; su kimi, çörək kimi insanlara gərəkli etməyi bacarır. Böyük sənətin sirlərindən biri də budur.
Ona görə də Qaysının şerləri balaca bir aulda doğulur, aula sığmır, aullara sığmır; əyalətlər, coğrafi rayonlar, ölkələr adlayır, dünyanın xitabət kürsülərində poeziyanın hörmətini qaldırır. Lakin o, «dünyaya layla çalan» şairlərdən də deyil. O, dünyanı işıqlı, həyəcansız, insanları gözü, könlü tox görmək istəyir...
Qaysın poeziyası Vətən şöhrətli, vətəndaş qeyrətli poeziyadır. Bu hiss onun təkcə poeziyasının (əslində o, adi məqaləsi, çıxışı, qeydi, nəsrində də şairdir) deyil, bir çox janrlarda yazılmış əsərlərinin bünövrə daşından başlamış əlində olan son kərpicə qədər bütün əsərlərinin canına hopub. Qaysın Quliyevin yaradıcılığı geniş məqaləyə, ətraflı təhlilə layiqdir. Bu, əlbəttə, ayrıca işdir. Mənim məqsədim balaca bir ürək sözü ilə şairin 60 illiyi günündə onun sevincinə şərik olmaqdır. Azərbaycan oxucuları Qaysın Quliyevi yaxşı tanıyırlar. Mən cəsarətlə deyərdim ki, o, bütün mövzuları, poetik duymaları, obrazı, təfəkkürü, koloriti cəhətdən bizim şairimiz olmaq hüququnu qazanıb.
Axı o da Nizami, Nəsimi, Nəvai, Füzuli, Sabir məktəbindən dərs alıb. O, neçə-neçə şöhrət çələnginə, titullara, yüksək mükafatlara layiq görülmüş şairdir. Azərbaycan oxucuları onun rus dilində nəşr olunan cild-cild kitablarını, bizim dilimizə tərcümə olunan şerlərini sevə-sevə oxuyurlar.
Mən vaxtilə şair dostum H.Hüseynzadə ilə birlikdə onun «Yaralı daş» şerlər kitabını dilimizə tərcümə etmişəm. Biz onun sənətini həmişə sevmişik. İndi də şersevər oxucularımız adından, qələm dostları adından bu gözəl sənətkarı, altmış yaşa qədəm qoymuş həmişəcavan şairi qəlbən təbrik edirik.
29 oktyabr, 1977